مرجع کامل سیستم های صوتی ایران

در جمله بندی موسیقی،ما از ابتدا،از شروع تا پایان یک نوت را تعیین میکنیم.مثلا،دیرند یا مقدار زمانی که نوت باید نواخته شود،حتی اتک و دیکی و ریلیز(شدت شروع،شدت ماندگاری و شدت پایان).حتی،در جمله بندی موسیقی رنگ صدا،شدت صدا،و تون صدا تعیین میشود.

متد های زیادی برای جمله بندی موسیقی وجود دارد.خط اتحاد،فراز،استاکاتو،استاکاتوسیمو،آکسان،اسفورزاندو،رینفورزاندو،لگاتو،و...که هرکدام دارای نماد و تاثیر خاص خود بر روی نوت ها هستند.

لگاتو:به معنی اجرای پشت سر هم،و بدون فاصله و یکنواخت نوت ها است.از خط اتصال برای نشان دادن اجرای لگاتوی نوت ها استفاده میشود.در ساز ها،مثلا ویالون،باید نوت ها با یک حرکت آرشه،در ساز های بادی باید با یک نفس،و در پیانو پشت سر هم و بدون وقفه،نوت ها نواخته میشوند.

پورتیتو:به معنی اجرا شدن 3/4 ارزش زمانی نوت و سپس سکوت است.در این شکل،یک نقطه بر روی بالا یا پایین نوت ها قرار گرفته و یک خط اتصال آنها را به هم متصل میکند.به پورتیتو نیمه مقطع نیز گفته میشود.

استاکاتو:با قرار گرفتن یک نقطه در بالا یا پایین یک نوت،ارزش زمانی آن نوت به نصف کاهی پیدا میکند یعنی نصف ارزش زمانی نوت نواخته شده و به اندازه ی نصف دیگر،باید سکوت رعایت شود.به خاطر اینکه استاکاتو،وسط دیرند نوت را قطع میکند و سکوت ایجاد میکند،معمولا در نقطه مقابل و متضاد لگاتو است چون غیر پیوستگی ایجاد میکند.به استاکاتو صدای مقطع نیز گفته میشود.

استاکاتیسمو:اگر یک فلش بر بالا یا پایین نوت قرار گیرد،یک چهارم ارزش زمانی نوت اجرا شده و بقیه ی آن به سکوت تبدیل میشود به استاکاتیسمو بیش مقطع نیز گفته میشود.

آکسان:اکسنت یا آکسان علامتی است که تاکید بر فشار یا قدرت اتک یا همان قدرت نواختن یک یا چند نوت در ضرب میزان دارد.البته آکسان سه نوع دارد،نوع دینامیکی که تاکید بر صدای بیش تر دارد،نوع تونیک که تاکید بر بالارفتن تن صدا دارد تا حجم بیش تر،و نوع اگاجیک که تاکید بر مدت زمان نواخته شدن بیش تر نوت دارد.در ریتم موسیقی نیز،مثلا ریتم چهار چهارم،ضرب اول و سوم باید قوی باشند،از علامت آکسان بر روی آنها استفاده میشود.

 مارکاتو:این علامت نشان دهنده ی این است که یک نوت با تمام قدرت باید نواخته شود،و با قدرتی بسیار بیش تر از معادل آکسان آن نوت.در ساز ارگان البته،این علامت اگر بالای نوت بود به معنای این است که نوت باید با پدال پای راست و اگر پایین نوت بود،به معنای آن است که این نوت باید با پدال پای چپ نواخته شود.

تنوتو:این علامت نیز گوینده ی آن است که یک نوت را باید با تمام ارزش زمانی آن اجرا کرد.

فرماتا:علامت های فرماتا هرگاه بر رو و یا زیر نوتی قرار گیرند از ارزش زمانی تعیین شده ی نوت صرف نظر شده و ارزش زمانی آن نوت وابسته به نظر نوازنده ولی بیش تر از مقدار تعیین شده،میباشد.البته سه نوع فرماتا وجود دارد،اولی هلالی و فرماتای معمولی است،دومی فرماتای مربعی که پینهاد میکند نوت طولانی تر و سومی فرماتای مثلثی است که پیشنهاد میکند نوت کوتاه تر نواخته شود.

گلیساندو:اگر در بین دو نوت در یک قطعه،علامت گلیساندو قرار گیرد،تمامی نوت های ما بین آن دو نوت بر روی ساز،نواخته میشوند،مثلا با کشیدن انگشت روی ساز پیانو یا هارپ و یا گیتار.گلیساندو را میتوان بر روی برخی دیگر از ساز ها نیز به صورت یکنواخت اجرا کرد مانند ترامبون.زمانی که از این حرکت بر روی ساز هایی که صدای یکنواخت دارند همانند ویالون،اجرا میشود،به آن پورتامنتو گفته میشود.

توپلت:به گروهی از نوت ها گفته میشود که معمولا در حالت عادی،تقسیم ضربشان خارج از محدوده کسر میزان باشد.برای مثال در شکل روبه رو از سه نوت یک چهارم نشان داده شده،معمولا سه نوت یک چهارمی،در این فاصله قرار نمیگیرند،بلکه دو تا نوت قرار میگیرد.اینکه چند تا نوت در هر محدوده قرار میگیرد را عدد بالای نوت تعیین میکند،مثلا سه نوت در کسر میزان دو،پنج نوت در کسر میزان چهار و....توپلت ها در ساز های کوبه ای کاربرد دارند.یک مثال نوشتاری:ضرب تیک تاک تیک تاک را در نظر بگیرید،حال،به جای دو تا ضرب،در هر فاصله سه ضرب بزنید،تیک تیک تاک تیک تیک تاک.میشود توپلت.توپلت سه تایی بیش ترین کاربرد را دارد ولی میتوان از پنج ضرب در میزان چهار،هفت ضرب در میزان هشت،سیزده ضرب در میزان دوازده و... استفاده کرد.

کرد:به نواختن چند نوت در یک زمان،کرد میگویند.کرد های با دو نوت،دیکورد و با سه نوت،تریاد گفته میشود.

کرد آرپژ:در کرد های آرپژ،نوت ها به صورت توالی سریع نواخته میشوند یعنی در هر لحظه،یک نوت ولی بعد از نواخته ضدت بلافاصله نوت بعدی.

اکتاوا:اگر این علامت 8^va همانند شکل بالای خط حامل قرار داشت به آن معنی است که نوت باید یک اکتاو بالا تر و اگر پایین خط حامل قرار داشت به معنای آن است که نوت ها باید در یک اکتاو پایین تر(اکتاوا باسا)نواخته شوند،علامت8^vb  نیز به معنای اکتاوا باسا است.

کویندیکسیما:این علامت 15^ma نیز همانند اکتاوا است اما نوت را دو اکتاو بالا تر میبرد،اگر زیر خط حامل بود،دو اکتاو پایین تر(کویندیکسیما باسا)

دینامیک ها:در موسیقی،شدت صدای نواخته شدن یک نوت را،علامت های دینامیکی تعیین میکنند.شدت صوت در ساز ها را میتوان به ضربه ی محکم تر بر روی کلید های پیانو،کشیدن محکم تر آرشه ویالون،با قدرت بیش تر نواختن گیتار،و یا سنتور،مثال زد.از علامت های خاصی برای نشان دادن مقدار بلندی صدا،یا ساکت تر بودن صدا استفاده میشود اما در نهایت کمیت این علامت ها مقدار مشخصی ندارد،یعنی به تعبیر نوازنده خواهد بود،بنابر این مثلا نوتی که با مقدار بلندی f به معنی بلند،نشانه گذاری شده است،در یک قطعه ممکن است نوازنده آنرا بلند تر و در قطعه ای متفاوت،آنرا آرام تر بنوازد.این بدان معنا است که این علامات نسبی هستند.کاربرد دینامیک ها،در آنجاست که مثلا ابتدا و انتهای یک قطعه نسبت به وسطش،باید آرام تر نواخته شوند،از علامات دینامیکی p استفاده میشود،یا اگر جایی در قطعه نیاز به وجود صدای بیش تر و نوازندگی محکم تر بود از علامت  f استفاده میشود.

علامات دینامیکی:

p به معنای پیانو،و علامت آرام بودن است.

f به معنای فورته،علامت بلند تر بودن است.

mp به معنای مزو پیانو و به معنای نسبتا آرام میباشد.

mf به معنای مزو فورته و به معنای نسبتا بلند میباشد.

più p به معنای آرامی بیش تر،و più f به معنای بلندی بیش تر است.در جدول زیر علامت های بیش تر را شرح خواهیم داد:

تغییرات:اگر دینامیک صدا،بخواهد تغییر کند،از سه کلمه ایتالیایی برای نشان دادن تغییرات میزان بلندی صدا استفاده میشود:

کرشندو:به معنای قوی شدن تدریجی صدا است،در کرشندو،نوانس صدا به تدریج زیاد میشود مثلا از پیانو،به فورتیسمو میرسد.<

دکرشندو:در علامت دکرشندو،نوانس و قدرت صدا تدریجی کم میشود مثلا از فورته به پیانو میرسد.>

دیمینندو:همان دکرشندو است منتهی با تغییرات آهسته تر.

علامت های کرشندو و دکرشندو معمولا زیر خط حامل و یا بین دو خط حامل گرند،قرار میگیرند.بعضی اوقات هم بر بالای خط حامل.اگر منظور از تغییرات کرشندو و دکرشندو،تغییرات سریع و در زمان کوتاه و چند ضرب،باشد،از علامت کوچکتر-بزرگ تر استفاده میشود اما اگر تغییرات در طول زمان زیادی باشد این علامات کشیده میشوند.

اما اگر بخواهیم تغییرات سریع داشته باشیم،کنار علامت های دینامیکی،یک اس لاتین به معنای سابیتو،قرار میگیرد و نشان این است که در آنجا باید سریعا نوت را آهسته تر یا بلند تر بنوازیم همانند:sffو یا sp.

در تصویر زیر،کد های میدی مربوط به بلندی صدا نیز نشان داده شده است.

نینته:این علامات به معنای هیچ هستند،و برای فید این،و فید اوت به کار میروند،که در ابتدا و انتهای قطعات مورد استفاده قرار میگیرند.اگر ابتدای قطعه مورد استفاده قرار گرفت قطعه از هیچ،شروع به زیاد شدن صدا میکند و اگر انتهای قطعه بود کم کم صدا محو میشود.

اجرا های زیورآلاتی:این علامات،به موسیقی و با استفاده از تکنیک های نوازندگی،زیبایی میدهند.

تریل:در زمانی که علامت تریل بالای کم نوت قرار میگیرد،آن نوت و نوت بالا ترش به صورت سریع و پی در پی،به اندازه ی ارزش زمانی آن نوت،نواخته میشوند.

اگر بخواهیم نوت بالا تر تریل نیم پرده باشد،علامت آنرا بالای تریل قرار میدهیم.همچنین،آخرین نوتی که باید نواخته شود میتواند نوتی دیگر باشد و آنرا تعیین کرد،به مثال زیر توجه کنید،تریل سمت راست،با نوت دو پایان میابد،این نوت بعد از علامت تریل نوشته شده و در زمان اجرا،آخرین نوت،نوت دو میباشد.

اگر بخواهیم ابتدای شروع تریل از نوت بالایی باشد به این صورت مینویسیم:،سمت چپ قبل مساوی،نحوه ی نوشتن تریل است و در آنجا قسمت راست مساوی نوشته نمیشود،قسمت سمت راست مساوی نحوه ی اجرای تریل میباشد،تعداد نوت ها و سرعت آنها بستگی به ثلیقه ی نوازنده دارد،اما نباید زمان اجرای تریل از زمان تعریف شده در نوت مورد استفاده تریل فراتر رود.

موردنت بالا و پایین:اگر علامت موردنت بالا بر روی یک نوتی بود،آن نوت را در یک لحظه نواخته و در لحظه ی دیگر نوت بالایی آن را مینوازیم،و در مدت زمان باقی مانده از ارزش زمانی نوت،دوباره همان نوت را مینوازیم،این کار باید سریع و پی در پی انجام شود.اگر علامت موردنت یک خط در وسطش داشت،این کار را انجام میدهیم اما با نوت پایینی نوت تعیین شده.تصویر پایین نحوه ی نوشتن و نحوه ی اجرای موردنت ها را نشان میدهد،قبل مساوی ها نحوه ی نوشتن و بعد ماسوی ها نحوه ی اجرا.

گروپتو یا چرخش:این علامت شبیه یک اس s برعکس و معکوس است و هنگامی که مستقیما بالای یک نوت قرار میگیرد،نشان میدهد که نوت باید این صورت اجرا شود:نوت بالایی،خود نوت،نوت پایینی و دوباره خود نوت.اگر یک خط روی آن قرار بگیرد یا دوباره معکوس شود،همانند خود s،نشان دهنده ی این است که حرکت بالا باید به صورت برعکس انجام شود.یعنی،خود نوت،نوت پایین،خود نوت،نوت بالا.

اپوجیاتورا:به زبان ساده توضیح میدهیم،نصف اول ارزش زمانی نوتی که این علامت زینت بر روی آن قرار گرفته،تن نوت زینت را دارد و بقیه ی ارزش زمانی،خود آن نوت پخش میشود.یعنی،اگر بر روی یک نوت مثلا با ارزش زمانی یک ضرب قرار گرفته بود،در نصف اول ضرب نوت زینت و در نیمه ی بعدی خود آن نوت پخش میشود.به همین دلیل معمولا نوت زینت،قبل از نوت اصلی قرار میگیرد و با یک خط اتحاد کوچک به نوت اصلی متصل میشود.

اچاکاتورا:این علامت هرگاه روی خط حامل قرار گیرد،قبل از نوت اصلی،یک نوت کوچکی است که قبل از نوت اصلی نواخته میشود و با یک خط اتحاد به نوت اصلی وصل شده،یک پرش یا جهش به نوت اصلی است.نوت اچاکاتورا فاقد ارزش زمانی است یعنی وابسته به نحوه ی اجرای قطعه،تمپو،و همچنین خلاقیت نوازنده است.هرگاه این علامت قبل از نوتی قرار گیرد اول نوت مشخص شده توسط علامت و سپس خیلی سریع،و پیوسته،نوت اصلی را مینوازیم.همچنین ممکن است اکاچاتورا دقیقا بر روی خط نوت اصلی قرار گرفته باشد،این بدان معنا است که همان نوت دو بار نواخته میشود.اول خیلی سریع و سپس به اندازه ارزش زمانی مشخص شده.

ترمولو:نواختن پشت سر هم وسریع یک نوت را ترمولو میگویند.اگر علامت ترمولو بین دو نوت قرار گرفت،آن دو نوت را پشت سر هم وسریع،به صورت متناوب،مینوازیم.سرعت نواختن ترمولو را تعداد اسلش های روی ساقه تعیین میکنند.سه اسلش به معنای سرعت بالا است یعنی هر نوت به اندازه یک سی و دوم ضرب،باید طول بکشد و سپس نوت بعدی،این یعنی سرعت بسیار بالا،گاهی سه اسلش به معنای (تا حد ممکن سریع)نیز میباشد.البته اگر نوت خودش دارای یک پرچم بود از دو اسلش استفاده میشود،و اگر دو پرچم داشت،که به معنای دولاچنگ است،از یک اسلش استفاده میشود.

علامت های تکرار و ریپیت:این علامت ها،که شامل یک علامت چپ و یک علامت راست میباشد،قسمتی از متن را باید تکرار شود را مخشص میکنند.اگر علامت سمت چپ وجود نداشت،تکرار باید از ابتدای متن صورت گیرد.

علامت های تکرار سیمیل:این علامت ها مشخص میکنند که یک گروهی از میزان ها(یا دوره) باید تکرار شوند.برای مثال در تصویر زیر،اولی نشان میدهد که یک میزان قبلی باید تکرار شود،و علامت دومی(سمت راست)نشان میدهد که دو میزان از دوره قبلی،باید تکرار شوند.

پرانتز های ولتا:این پرانتز ها بالای خط حامل قرار میگیرند و دارای شماره هایی هستند.زمانی که میخواهیم یک قسمتی را تکرار کنیم،اما میخواهیم تکرار آن پایان متفاوتی داشته باشد،از این علامت ها استفاده میکنیم،عدد 1 به معنای پخش شدن فقط در دفعه ی اول است و از پرانتزی که عدد 2 را نوشته،در تکرار،که میشود برای دومین دفعه قطعه را اجرا کردن،پخش میشود.برای مثال ساده به شکل زیر توجه کنید ترتیب نوت ها به این صورت پخش میشوند،ابتدا نوت لا،سپس نوت سی،سپس نوت دو،حال به علامت تکرار میرسیم که ما را برمیگرداند به نوت سی،سپس دوباره نوت دو،اما نوت دو یک بار پخش شده و پرانتز میگوید یک بار نباید بیش تر پخش شود،پس در نهایت به سراغ نوت ر که آخرین نوت در مرحله ی دوم تکرار است،میرویم.همچنین اگر تعداد تکرار بیش تر بود،میتوانیم از پرانتز های ولتا ی بیش تر و هر کدام با عدد و مرحله مشخص نیز استفاده کنیم،یعنی مثلا در آخر تکرار سوم،چی نواخته شود،همینطور آخر تکرار پنجم و... که قسمت آخر هر تکرار با تکرار قبلی متفاوت باشد.

همچنین در تصویر زیر،مشخص است پرانتزی که عدد یک دارد،در بار اول پخش میشود و در تکرار دوم و سومی،از پرانتز دوم استفاده میشود:

تکرار داکاپو .D.C:این علامت ساده،به نوازنده میگوید که هرجا آنرا دید،قطعه را از اول تکرار کند.حال،اگر این علامت همراه با al fine بود،باید دوباره قطعه را از اول شروع کرد اما تا پیدا کردن کلمه ی fine،آنرا ادامه داد،نه بیش تر.انتهای قطعه با fine مشخص میشود.

حال،اگر .D.C به همراه al coda آمد،از ابتدای قطعه شروع میکنیم به تکرار،سپس،به to coda که رسیدیم،ادامه ی قطعه را از جایی که علامت کودا وجود دارد،مینوازیم:

تکرار .D.Sیا دال سگنو:از هرکجای قطعه که .D.S را دیدیم،برمیگردیم به جایی که علامت دال سگنو را گذاشته باشند،و از آنجا شروع میکنیم.حال اگر .D.S همراه با al fine آمد،قطعه را از علامت دال سگنو تا جایی که fine را نوشته باشد،ادامه میدهیم.اگر با al coda آمد،ابتدا به علامت دال سگنو میرویم.سپس،تا جایی که نوشته باشد to coda آنرا تکرار میکنیم،در نهایت،به سراغ پیدا کردن علامت کودا رفته و قطعه را ادامه میدهیم.

پیزیکاتوی دست چپ:این علامت در ساز های سیمی،نشان دهنده ی آن است که نوت باید با دست چپ بر روی سیم ها،نواخته شود.

اسنپ پیزیکاتو:این علامت نشان میدهد که در ساز سیمی،باید سیم را بکشیم و از بدنه ی خود ساز دورش کنیم سپس آنرا ول کنیم به طوری که در برگشت،به بدنه ی ساز برخورد کند.

هارمونیک طبیعی:این علامت نشان دهنده ی آن است که در ساز های سیمی یا زهی،نباید هیچ سیمی را با دست چپ بگیریم،در ساز های بادی،نباید هیچ سوپاپ و یا حفره ای را دست ببندیم،صدای طبیعی ساز باید پخش شود.در پرکاشن ها این علامت میتواند معنا های مختلفی داشته باشد مثلا باز کردن های هت.

سل آرکو:این علامت نشان دهنده ی این است که باید در ساز زهی،آرشه را به سمت بالا بکشیم یا در ساز سیمی،دست را درحالی که بالا میبریم،نوت را بنوازیم.

علامت گیو آرکو نیز برعکس حالت بالا است.